Heb je ooit gehoord dat je dood kunt gaan van een tampon? Klinkt als een mythe, nietwaar? In feite bestaat deze “tamponziekte”, ook wel het toxisch shocksyndroom (afgekort TSS) genoemd. Maar maak je geen zorgen: het is heel zeldzaam en, zeker in het geval van tampons, kun je preventieve maatregelen nemen. Je kunt hier lezen wat TSS inhoudt, hoe je het kunt herkennen en wat je moet doen in geval van nood.
Wat is TSS?
De afkorting TSS staat voor toxisch shocksyndroom. Dit is een bacteriële vergiftiging waarvan de gevolgen levensbedreigend kunnen zijn. Ook al komt TSS zelden voor, het is belangrijk om het serieus te nemen. De oorzaak zijn toxines van bacteriën die in kleine hoeveelheden op de huid of slijmvliezen, zoals de neus en vagina, te vinden zijn. Pas bij overmatige groei ontstaat er een probleem.
We onderscheiden twee bacteriestammen:
Stafylokokken aureus kunnen het zogenaamde stafylokokken-geassocieerd TSS veroorzaken. Het is de meest voorkomende vorm van TSS. Vaak wordt het geassocieerd met menstruatie en menstruatieproducten (menstrueel TSS).
Streptokokken pyogenes kunnen het zogenaamde streptokokken-geassocieerd TSS veroorzaken, soms ook STSS genoemd. Deze vorm van TSS komt vrij zeldzaam voor. De sterfte is echter hoger bij STSS dan bij stafylokokken-geassocieerd TSS.
Risico TSS
Het toxisch shocksyndroom komt zeer zelden voor. Jaarlijks krijgt ongeveer één op de 200.000 mensen TSS. Wat opvalt, is dat het ongeveer drie op de 100.000 menstruerende vrouwen treft. Het toxisch shocksyndroom kan in principe elk geslacht en elke leeftijdsgroep treffen. Hoewel meestal baby’s, jonge kinderen, ouderen en mensen met een zwak immuunsysteem door stafylokokken- en streptokokkeninfecties worden getroffen, treft TSS vooral jonge vrouwen en met name voorheen gezonde personen.
Hoe ontstaat het toxisch shocksyndroom?
De bacteriën die verantwoordelijk zijn voor TSS zijn al onderdeel van je lichaam – in kleine aantallen en volkomen onschuldig. Specifieke risicofactoren kunnen er echter voor zorgen dat deze bacteriën zich vermenigvuldigen en toxines (gifstoffen) ontwikkelen die een gevaar voor je gezondheid vormen. Jouw immuunsysteem kan deze toxines niet effectief bestrijden, wat leidt tot sterke symptomen en ernstige gevolgen bij TSS.
Risicofactoren voor een lokale of systemische infectie die TSS kan veroorzaken:
- menstruatie- of anticonceptieproducten zoals tampons
- menstruatiecups of pessarium
- huidwonden
- chirurgische ingrepen en brandwonden
Menstrueel TSS bij vrouwen veroorzaakt tegenwoordig ongeveer 40 procent van alle toxische shocksyndromen. De overige 60 procent heeft andere oorzaken, zoals wonden, operaties of brandwonden.
#Wist je dat?
Als TSS bij elk geslacht kan optreden en tampons niet de enige risicofactor zijn, waarom wordt het toxisch shocksyndroom dan in de volksmond ook wel tamponziekte genoemd? Dit heeft te maken met de geschiedenis: in de jaren ’70 en ’80 kwamen er in de VS nieuwe tampons op de markt die bijzonder absorberend waren. Ze werden langer gedragen en minder vaak vervangen. Hierdoor nam het aantal gevallen van TSS aanzienlijk toe. Tot op de dag van vandaag blijft de term in de volksmond bestaan, hoewel TSS ook andere oorzaken kan hebben.
Ontwikkeling van TSS in de vagina
Naast tampons kunnen ook menstruatiecups, pessaria of andere voorwerpen die gedurende langere tijd in de vagina blijven het toxisch shocksyndroom veroorzaken of bevorderen. Vooral tampons vormen echter een risicofactor, omdat ze het bloed absorberen en ideale groeicondities voor bacteriën bieden. Ook een verstoorde vaginale flora kan TSS bevorderen doordat slechte bacteriën ongehinderd kunnen groeien.
Symptomen en gevolgen van TSS
Een syndroom beschrijft altijd een ziekte met verschillende symptomen die tegelijkertijd optreden. In het geval van het toxisch shocksyndroom treden deze symptomen heel plotseling op en is het ziektebeeld acuut. Als je aan TSS lijdt, voel je je binnen zeer korte tijd erg ziek en verzwakt.
Na hoeveel uur verschijnen symptomen van TSS?
Menstrueel gerelateerd TSS treedt meestal op in de loop van de menstruatie. Niet-menstrueel TSS treedt op binnen 48 uur na de infectie.
Het toxisch shocksyndroom wordt vaak aangezien voor griep vanwege de eerste symptomen zoals koorts, hoofdpijn, pijnlijke ledematen, misselijkheid, braken en diarree. Er treedt echter geen verbetering op, zelfs niet na inname van medicijnen. In plaats daarvan verslechtert je toestand merkbaar en treden verdere symptomen op zoals huiduitslag, bloeddrukdaling en, als gevolg daarvan, een verminderde orgaanfunctie.
Griepachtige symptomen: koorts, hoofdpijn en spierpijn
De eerste symptomen van TSS zijn hoge koorts en algemene griepverschijnselen. De koorts is meestal boven de 39 graden Celsius en blijft hoog, zelfs met medicijnen. Er zijn ook onaangename pijnen: hoofdpijn en spier-, gewrichts- en ledematenpijn. Je bent ongelooflijk zwak en kunt je ook licht in je hoofd voelen.
Hypotensie: dalende bloeddruk
Wat je misschien niet meteen opmerkt, omdat je niet gewend bent je bloeddruk te meten of geen apparaat hebt: je bloeddruk blijft dalen – een typisch symptoom van TSS. Dit heet hypotensie, en door deze bloeddrukdaling krijgen je organen niet meer voldoende bloed. Gevolg: functionele stoornissen, zoals verminderde nierfunctie, ademhalingsproblemen of zelfs coma. Men spreekt hier ook van een shock.
Misselijkheid, braken en diarree
Daarnaast ervaar je maag-darmsymptomen, veroorzaakt door verminderde nierfunctie. Je verliest je eetlust, voelt je misselijk en kunt niets binnenhouden. Braken en/of diarree verzwakken je lichaam nog meer.
Huiduitslag en geïrriteerde slijmvliezen
Een ander symptoom van TSS kan een schilferige, rode huiduitslag zijn die lijkt op zonnebrand. Deze verschijnt na een paar dagen en is vooral zichtbaar op handpalmen en voetzolen. Rode en geïrriteerde slijmvliezen zijn ook mogelijk.
Orgaan- en bloedsomloopfalen
Wat begint met een disfunctie van organen kan leiden tot orgaanfalen. Door de lage bloeddruk worden je organen niet meer goed doorbloed, en als het toxisch shocksyndroom niet onmiddellijk wordt behandeld, kan falen van de bloedsomloop en meerdere organen volgen. TSS kan dus leiden tot de dood of ernstige beperkingen veroorzaken.
Diagnose en behandeling van TSS
Als er een vermoeden van TSS is, ga dan onmiddellijk naar de dokter, of nog beter naar het ziekenhuis. Kan niemand je brengen, bel dan een ambulance. TSS moet zo snel mogelijk behandeld worden om de organen te redden. Belangrijk: als je menstrueert en een tampon (of iets soortgelijks) in je vagina draagt, meld dit dan bij het inchecken – dit kan het medisch personeel erg helpen.
De diagnose wordt gesteld op klinische basis en door middel van een kweek. Als minstens drie orgaansystemen zijn aangetast, is de diagnose TSS vrij duidelijk. Het kan gaan om het maag-darmkanaal, de spieren, slijmvliezen, nieren, lever of het centraal zenuwstelsel.
Na de diagnose volgt de behandeling – vaak direct op de intensive care. De behandeling van TSS kan bestaan uit:
- Desinfectie van de aangetaste wond of het aangetaste lichaamsdeel
- Toediening van antibiotica tegen de geïdentificeerde bacteriën
- Toediening van vocht via een infuus
- Controle van orgaanfuncties
De behandeling kan variëren afhankelijk van de ziekteverwekker en de oorzaak, evenals het individuele verloop van TSS.
Eerste stappen bij TSS
- Analyseer en observeer symptomen en neem deze serieus.
- Houd rekening met risicofactoren (bijv. tampon, menstruatiecup, pessarium).
- Verwijder tampon of iets dergelijks bij het eerste vermoeden.
- Raadpleeg een arts of ziekenhuis.
Tips om TSS te voorkomen: goede menstruatiehygiëne
In het geval van menstrueel toxisch shocksyndroom zijn preventieve maatregelen in ieder geval gemakkelijk te nemen. Dit betekent natuurlijk niet dat je geen TSS kunt krijgen – maar het risico is aanzienlijk lager.
Een goede menstruatiehygiëne met tampons en dergelijke is vooral belangrijk bij tamponziekte. Hieronder staan enkele belangrijke tips die je zeker moet overwegen en opvolgen om TSS te voorkomen.
Het juiste gebruik van tampons
- Was je handen voor en na het verwisselen van menstruatieproducten.
- Vervang menstruatieproducten regelmatig: tampons elke 4 tot 8 uur en menstruatiecups na maximaal 12 uur.
- Gebruik altijd maar één tampon tegelijk.
- Vermijd synthetische en superabsorberende tampons; katoen is beter!
- Gebruik kleinere tampons en verwissel ze vaker.
- Zorg ervoor dat de originele verpakking onbeschadigd blijft; let vooral op wanneer je ze in je handtas meeneemt.
- Het is beter om ‘s nachts maandverband of menstruatieondergoed te gebruiken. Een alternatief is om een tampon vlak voor het slapengaan in te brengen en deze ‘s ochtends meteen te verschonen.
Tips voor het juiste gebruik van menstruatiecups
- Spoel ze na elke verschoning af met warm water als dat mogelijk is (soms lukt dat niet; veeg ze dan af met toiletpapier).
- Kook ze na de menstruatie uit en bewaar ze hygiënisch.
- Bij beschadiging van het materiaal moet je de cup weggooien.
Waar moet je op letten bij het gebruik van een pessarium?
- Was je handen voor en na het inbrengen of verwijderen ervan.
- Vervang het regelmatig.
- Regelmatige medische controles zijn essentieel.
- Vermijd gebruik bij tekenen van een infectie.
Maar ook los van menstruatie en anticonceptie kun je vaginale ziekten voorkomen door te letten op goede intieme hygiëne en zo de balans van de vaginale flora te bevorderen. Hierdoor hebben ziektes en infecties zoals bacteriële vaginose, vaginitis en TSS minder kans om je te overvallen.
Veelgestelde vragen over het toxisch shocksyndroom
Wat is TSS precies?
De afkorting TSS staat voor het toxisch shocksyndroom. Het is een levensbedreigende reactie die wordt veroorzaakt door bacteriën (stafylokokken of streptokokken).
Hoe merk je dat je TSS hebt?
Bij TSS komen de symptomen heel plotseling op. Griepachtige symptomen zoals koorts, hoofd- en spierpijn zijn vaak de eerste tekenen van het toxisch shocksyndroom, gevolgd door een dalende bloeddruk. Het verschil met een gewone griep zit in de ernst van de klachten en dat deze niet verbeteren met medicijnen of rust.
Na hoeveel uur treedt TSS op?
Hoe snel de symptomen van TSS verschijnen, hangt af van het type en de oorzaak. Menstrueel TSS treedt vaak tijdens de menstruatie op. Bij niet-menstrueel TSS verschijnen de symptomen binnen 48 uur.
Hoe groot is de kans dat je TSS krijgt?
Heel klein. Slechts ongeveer één op de 200.000 mensen krijgt jaarlijks het toxisch shocksyndroom.
Hoe lang kun je een tampon ‘s nachts inhouden?
Een tampon moet uiterlijk na vier tot acht uur worden vervangen. Voor uitslapers zijn maandverband of menstruatieondergoed ideale vervangers van tampons.
Kunnen menstruatiecups TSS voorkomen?
Nee. Menstruatiecups kunnen ook het toxisch shocksyndroom bevorderen, vooral als ze verkeerd worden gebruikt. Het risico is echter aanzienlijk lager in vergelijking met tampons.
Conclusie: TSS is ernstig, maar zeldzaam
Hoewel het toxisch shocksyndroom en “dood door tampon” eng klinken, is het wel degelijk een echte aandoening. Gelukkig komt TSS nog maar zelden voor en kun je het met goede menstruatiehygiëne goed voorkomen. Toch is het belangrijk de symptomen te kennen en in geval van nood adequaat te reageren.
